Шад жедай кар ам я хьи, хайи ч1алан кимел илифзавай зарияр къвердавай пара жезва. Чи хайи ч1алак рик1 ц1урурдай ялавни руьгь виниз дай Ватандин суьгьуьр гала.
Замиган ц1арара хайи ч1алаз, хайи чилиз, хайи халкьдиз куьтягь тежер канивал ава. Гьи шиирдал гъил вегьейт1ани, дегьне мана-метлеб аквада. Лезги халкь аватнавай «фур» акурла, чи играми шаир, руьгь женнетдиз кьисмет хьайи вичин ч1ехи бубадихъ галаз ц1ай кьуна кузвай рик1ин сузаяр ахъайна рахазва:

Тар хъижедай къелем амач,
Ч1ал, халкь хуьдай итим амач,
Гафуник гуж, я т1ем кумач,
«Хъел хьана» мад на цай тарар,
Хгун тийиз чаз бегьерар…
Цуьк кьуранваз къвезва гатфар,
Чк1изва цал ви рухвайрин,
Уст1арар я буш гафарин,
Лук1вар хьанва чеб папарин,
Рехъ къалуриз хуьре-сува,
Вуч жеда, вун садрахъ хъша!

И шиир к1елайла, зи вилер ст1алрай ац1ана. И ц1арара гьикьван хайи ч1алаз, хайи чилиз, хайи халкьдиз канивал ава! Хайи элдиз авай куьтягь тежер канивили гьар са касдин руьгь кьакьанарна, Гъуцарсуван кук1ушрал акъудзава.
Чун — лезгияр аламатдин халкь я. Чна чара халкьариз чпин дидед ч1алал тарсар гузва: урусриз, азербайжанвийриз, ингилисриз, немсриз, туьрквериз… Амма хайи ч1алал атайла, чун усал жезва. Чна чара ч1алар фад чирда, жуван ч1ал чирна акьалт1 жедач. Чахъ гьикьван т1вар-ван авай алимар ава?! И ксар хайи халкьдин пунаривай акьван къакъатнава хьи, мез къведач абуруз л е з г и лугьуз…
Гзафбуру чеб эсиллагь лезги тирди чирни ийизвач. Низ ва квез герек я ихьтин алимар?
Лезги ч1ала ванер — гьарфар гзаф ава. Икьван гьарфар авай ч1ал чи «алимривай» чириз жедани?! Им эхна куьтягь тежер са кар я!..
Лезгидикай лезги ийирд ч1ал тушни бес?
Дидед ч1алал рахан тийирд лал тушни бес?
Жуван ч1алаз икрам тийирд акурла заз,
Ихьтин к1валах эх тежедай т1ал тушни бес?..

Кьулан вац1алай кефер пата урус ч1алал шиирар кхьизвай вахарни стхаяр пара ава. Чи патани азербайжан ч1алал кхьизвайбурун и кьил а кьил аквадач. А ксар гъавурда акьазвач хьи, хайи ч1алан руьгь а ч1аларивай гуз жедач! Садни, а халкьари чпин миллетдикай тир зарияр туна, куьн кьакьанриз акъуддайвал туш. Чара ч1аларал кхьизвайбур «тахай рухваяр»хьиз амукьда. Халкьдиз рик1ин сидкьидай къуллугъна, хайи ч1алаз икрам авур ксарин т1варар халкьди хуьда.

«Ч1ехи ч1алал» рахаз ванер акъудмир,
Маса халкьдин виляй на жув авудмир,
Халкьдал рехне гъидай к1валах гунагь я,
Ялахъвални авун ламат1 к1валах я.
Икрам ая вуна ч1ехи-рехидаз,
Дуьз рехъ къалур вуна валай гъвеч1идаз.
Гьар са касди вичиз гьуьрмет авурт1а,
Чна — халкьди чи т1вар виниз акъудда.

Дидед ч1ал эч1елрикай михьиз алахънавай, халис лезги руьгь галай са зари я вун, Замиг хтул!
Анжах ви пуд шиирда заз чи ч1алаз кутуг тийир гафар акуна: «Тахсиркар я Алакъаргъа», «Алакъаргъадиз мектуб»,»Алакъаргъадин жаваб».
И шииррин мана-метлеб хуп1 иер я. Гьайиф хьи, патан гафари лезги ч1алан руьгь рекьизва. И кардиз эсиллагь рехъ гана виже къведач! Вуна кхьена чапдай акъуднавай и ктаб са ви хуьруьнвияр патал ваъ, ам вири лезги халкь патал тазвай са аманат я!
Заз авай малуматрай, чи республикадин лезгийри уьмуьрзавай гьар са пип1е чпи эсерар азербайжан(туьрк) ч1алал туьк1уьрзавай вишералди шаирар — кхьирагар ава. Ибурун гзаф паюни чеб лезги тир ч1ал чирни ийизвач.
Са зат1 рик1ел хуьн герек: Хайи ч1алан руьгь, адан масанвал маса са ч1алавайни гуз жедай туш! Килиг садра, чи бубайриз «ч1ал» гафунихъ галк1анвай гьикьван гафар ават1а:
-Ч1ал ч1ат1унихъ маса гумир;
-Ч1ал чк1айдан к1вал чк1ида;
-Ч1ал — гъуцарин пай я;
-Рехъ алатайди алатна, гьич тахьайт1а са ч1ал чирдал гьалт авурай;
-Ч1ал лагьана — т1ал лагьана ва мсб.
Чи Замига вичин шиирра ихьтин къизилдин к1усарикар менфят къачунва:

Гаф- ч1ал уна агатдайбур,
Терсвал ийиз къакъатдайбур.
«Эквалайбур», мич1 алайбур,
Кьил гачалбур, ч1ич1 алайбур.
Халкьдин вилиз экв тагурбур,
Дуьз рахардаз рехъ тагурбур.
Хайи дидед ч1ал чидачир,
Къе халкь авай гьал чидачир.
Лезгидин т1ул терсвилер я,
Лезгидин т1вар касвилер я!
Ша, са-садав агата куьн,
Пак тир рекьел акъата куьн!
Хкаж хъийин чк1ай цлар,
Куьк1уьр хъийин туьхвей къулар!

Лезги шииратдин кимел ц1ийи зари, вични кьет1ен рехъ гвай зари атунал зун гзаф шад я. Чун вири и дуьнядал мугьманар я. Сад къуз атай хьиз, сад къуз хъфинни ийида. Амма Ч1ал амукьда! Ч1ал амукьайт1а, халкьни амукьда! Бубайрин гаф я: «Чан рекьида — ч1ал рекьидач!»
Хайи ч1алаз жув хайи дидедиз хьиз икрам ая, чан играмияр!
Замига вичин ц1арара инсандин рик1изни ч1ехи къимет ганва:

Рик1ер к1елир вил — мез герек,
Рик1 алцумиз терез герек!

За яхц1ур йисалай виниз Хачмаз райондавай лезги ч1ал квадарнавай са хуьре -Махъсудахуьре — малим яз к1валахна. И девирда акур ва кьат1ур са фагьум ава захъ: Дидед ч1ал квадарай касдин кьат1унар гзаф агъуз жеда! Вичиз рагьмет хьайи чи шаир Келентер Келентерлиди уьмуьр акъатна азербайжан ч1алал кхьиз ч1урнай. Рекьирдалай са шумуд йис вилик вичин «гъалат1» кьат1ай шаир, ам туьхк1уьриз алахъна, «Къизил хьтин итимар» (ктаб) кхьена чаз туна:

Дидедин ч1ал вуч зат1 ят1а,
Геж ят1ани чир хьана заз.
Дидедин ч1ал хуьзвай чка
Иман хьана, п1ир хьана заз.
…Чилин к1аник хъфидалди
Меце «дидед ч1ал» тахьайт1а.
Зи уьмуьр са хиял хьурай,
Зи вил буьркьуь, мез лал хьурай.
Анихъ къвазрай зи халкь, зи хуьр,
Зал пучнавай чпин уьмуьр.
Зи дидедиз акваз-акваз
Гуьлле гурай дагълари заз!