Дуьня чIехи тирди ва и дуьняда Кьилегьубадилай, Яламадилай гъейри хуьрер, шегьерар авайди, и шегьеррани инсанар экуьнлай-няналди цвекер хьиз зверзавайди 1964-лагьай йисуз Апшерондин са поселкодиз квартирант хьиз куьч хьайи йикъалай чир хьана заз. ЦIуд йис ана гьалай уьмуьрдин гьар са герен: кIвалин сагьибди эцигнавай къадагъайриз килиг тавуна авур аялвилер, са къат мес гваз атанвай дидедин вичин маважибдикай кепек-кепек кIватIиз тIили маишат патал важиб тир затIар къачурла хвешивиляй ахвар тефей йифер къенин юкъузни вилерикай карагзава зи. «Санал фин, куьнени килига, са радио къачун»-лагьай югъ хзанда чIехи сувариз элкъвена. ГьакI мискьи сагьибди мурмур тавурай лугьуз, гьакIни чун кьве стха хата-баладикай хуьн патал радиодин шнур чуьнуьхардай дидеди вич кIвалахал фидайла. Нянихъ хтайдилай ахпа яб акалдай чна чи виридалай багьа «мебелдихъ». Са юкъуз дидедин разивал къачуна тIуб экъуьрна за дуьгмейрал, цIам и кьил а кьил гьална. Сад лагьана лезги макьам ван атана чаз. Диде «акъвазра, гъил хьух» лагьана къудгъунна къарагъна, кьвед лагьай тIуб пузаррив, ябни радодив агудна:
Синйорина, зи синйорина,
Са хъвер це заз сагъ ятIа вун.
ШуьтIкьуьн тийир цуькверикай,
Са цуьк це, заз багъ ятIа вун.
Яргъи йисара аватнач и мани дидедин мецелай. Ада лугьурдивай зани хуралайна. Лезги чIалан манияр авайди ва и манияр кхьизвайбурни, лугьузвайбурни лезгияр тирди чидачир заз. Гьа йикъалди ван хьанавайди Ана бадеди, Сарият бадеди, Рекъият бадеди ряденихъ Сарухан халудин цлан кIанавай кIанчIинал ацукьна лугьузвай лирлияр тир. Сад лагьана радио хайи чIалал рахайла мецев лугьуз тежедай, къелемдив кхьиз тежедай са «вуч ятIа» кIвачин кикерилай кьилин чIарарал кьван экъвена зи гъвеч1и танда. Геж, лап геж М. Меликмаммедован «Лезги тIвар алатIа» улуб кIелна лезги руьгь хтайдалай ахпа а «вуч ятIа» мад юза хъхьана. Гагь тIакIурна, гагьни элекьарна ада зун. Заз чир хьана хьи, дуьнядин лап гьяркьуь улубрин кIвале гьакь тейидай фолклор, дидейри гъиле гапур аваз ханвай, чIал ва халкь патал хивез кафан вегьенвай кьегьалар ава чаз. Заз чир хьана хьи, сад лагьай сеферда радиодай ван хьайи а манидин тIвар «Синйорина» я, Д. Рагьимовади лагьанава, А. Саидован гафариз А. Мегьмана кхьенава. А Асеф Мегьмана хьи, 60-70 лагьай йисара мелерихъ-мехъеррик лугьузвай гьар кьве манидикай сад аданди тир. Абур гьар манидардиз акьван «жуванди» хьанавай хьи, автор рикIел хкIин герекни аквазавачир.
ЦIудралди мани асул манада халкьдинбуруз элкъвенавай и касдихъ галаз лап мукьувай таниш хьана кIвалин-къан къайгъуйрикай, културадикай, шииратдикай сятералди рахадай имкан гъиле гьатнавай бахтавар инсанрикай садни зун я.
Дуст Камран себеб яз чун сад лагьай сеферда чин-чинал атайла улубар кIелдайла, манийрихъ яб акалдайла хиялдиз атанавай А. Мегьман акуна заз. Лезги музыка вири халкьдиз хьиз чи хзандизни канарнавай композитор. ГьакI алай кIвалах, гьакIни маракь себеб яз шииратдал, музыкадал тIвар акъуднавай, кьил хвенавай пара инсанрихъ галаз авсиятда хьанавай зун А. Мегьман феномендал сад лагьай акунрилай ашукь хьана. Адан тIвар ван тахьанавай инсан анжах Китайда, яни Африкада гьалтда вал. А уьлквейра лезгияр авач лугьуз. Икьван шира (машгьур) жен патал тек зари, яни композитор жен тIимил я. Агъзур улуб акъатнаватIани, лап гимн кхьенаватIани портрет гъиле кьуна гьалтайбурувай «им вуж кас я» жузурла тIвар садан мецелни аламачир вишералди устадар хьанава.
Асеф Мегьмана шиирар кхьеначиртIа лезги поэзияди са шейни квадардачир, анжах манияр туькIуьрначиртIа, алатай виш йисан лезги музыкадин дуьня зуракI аквадай. Им зи субектив фикир я. Адан гьич тахьайтIа са цIар гьар са лезгидиз хуралай чизвай. «Чан диде» манидин ванцел артух кьвед лагьай несил чIехи хьанава. Вучиз лагьайтIа, авторди ам нупадин мани кхьин хатурдай кхьенавач. Белкини, мани зигьинда, рикIе ва мецел са шумуд югь экъуьрайдалай ахпа нотриз къачунава ада. Зун чIалахъ я хьи, мелодия я вичин дидедин чина авай биришриз, рехи хьанавай кифериз килигиз–килигиз атанава, яни сумагдин винелай куднавай шикилдихъ галаз йифен кьулариз чин-чинал амукьайла. Яб акалдай гьар са касди къвалав гватIа кьил хурудал эцигзава, темен гузава дидедиз, ам квадарнавайбуру руьгьдихъ галаз ихтилатна секинарзава вич.
Руслан Шейдаев
Азербайжандин девлетдин лезги радиодин редактор