Алатай йисан декабрдин 16 -даз Бакуда Азербайжандин Художникрин КIватIалдин (АХКI) В. Самедовадин тIварунихъ галай салонда чи ватанэгьли Дарвин Велибегован эсеррикай мали тир кьилди выставка ахъа хьана. АХКI-ди вичи туькуьрнавай мярекат вини гьавада кьиле фена. Мярекатда АХКI-дин кьил Фаргьад Халилов кьилеваз са груп чIугарари, журналистари, харусенятдал рикI алай дарвинканибуру, гьакIни лезги интеллигенциядин панари иштиракзавай. Выставкада Дарвин Велибегован 44 мономентал эсер килигзавайбурин ихтиярдиз ганвай.
Зи субектив фикирар:
Килигзавайбур патал эцигнавай таблойрин мана-метлеб махсуси чирвилер авачиз гъавурда акьун четин я, вучиз лагьайтIа и выставкадиз акъуднавай шикилар кирамдин эмоциядин, фантазиядин, гьакIни ругьдин «акунарин» магьсулар хьиз арадал къвезва. Дарвинан туькIуьруьнар бегьем гъавурда акьун паталди рангарин философия чир жен кьилин шартI я. Гьар са килигзавайдаз чими, къайи, мусубатдин, канивилин, харувилин, миливилин, кьакьанвилин, цIаварин паквилин ва маса цIудралди рангарин синфонияйрикай хабар жен мумкин кар туш. Садни, Дарвинан туькIуьруьнар тупIалайдайла чна ам тек са талант авай чIугвар тирди ваъ, гьакIни эзотерикадал, лингвис-тикадал ва cур тарихдал маш-гъул жезвай алим-чIугвар тирдини рикIелай алудна канзавач.
*Сур тарихдиз тIалукь шикилар.
И эсерар чIугварла кирамдин фагьумдиз Ярали муаллимдин дешифровкайри таъсир ийин шак авачир факт я. Дарвинавай Алпандин, Христудин чIаварилай кьулухъ Ислам гьикьван хъсан чав агакьар жезва!..
*Къавкъаздизни сувариз тIалукь шикилар.
Дагълар Дарвинан фагьумда михьивилин, кьакьанвилин, мублагьвилин, кьегьалвилин, касвилин символ я. Мумкин я, дагълариз икрамвал, адаз хайи Чепер хуьре рехи касарин сувариз авай авсиятрай аял фагьумда тунавай гелерикай арадал къвезва.. Вични адан дагълариз бахшнавай эсерра кьвалар, къванер кIеви ва михьибур я. Абурун арада Дарвинан кьилин эсеррикай сад тир «Кавказдин руьгь» я. И кIвалахда Дарвина дагъларин ШАРВАЛ ЛЕКЬ раснава. На лугьуди и лекь сур чIаварин Прометеян лекь нез гьазур хьанвай ЛЕКЬ я. Гаф авачиз и кIвалах чи миллетдин тотемрикай сад тир Лекь, Леки, Лакзи хьизни кIелиз жеда. Дагъларикай тир шикилрин арадай Аваристандин Арахани хуьре авай «Элен дагъ» ва «Чепе цуькверин сувар», «Шалбуздин кьилеллай цав» ва маса эсерарни тарифдиз лайихбур я.
*Мусибатдин шикилар.
Дарвин пара рикI хару инсан я. Адаз гьахъ кIвачерик вегьин, луматIвиливди уьмуьр гьалзавай инсанар, са гафуналди, вири чIанавилер таканда лугьуз, ихьтин крариз къен-чин трагедиядин эсерра къалурнава. Заз и кIалубдин кIвалахрин арадай ада Джахар Дудаеван трагедиядиз кхьенвай «1001лагьай генерал» шикилдин винел акъвазиз канзава. За вилик кумаз лугьун хьи, Дарвина Жахарахъ галаз Грозныда юкьан мектеб санал кIелнавай. Абур дустар тир, Дарвинан къенин юкъузни рагьмет хьайидан хизандиъ галаз алакъаяр ама.
Са легьзеда куьне фагьумдиз гъваш хьи, вичин шикилра тIебиатдин акунар чIугвазавай художникдив Жахаран рекьинин хабар агакьзава. РикIин цIуь накъвар къвазриз тахьай Дарвина кIвалах къвазарзавач, аксина вичин рикIелхкунар эсердиз куьчзава. Дуьз я, шехьзавай вилериз шикил аквазмачиртIани, рикIиз вири аквазвай. Адан рикIиз Дудаевахъ галаз санал кIелай мектебдал гьикI бомбаяр вегьизватIа, футбол къугъвай чка гьик барбатI жезватIа, чпин кIвалер, мягьле, шегьер гьикI харапIадиз элкъвезаватIа аквазвай. Са чIавариз дуствалай Жахаран кьникь сегьне лугьуз тежер кьван заланди я. Дарвинан эсердай ибур вири акван паталди гьадаз кьван чир хьун герек я.
*Эзотерика илимдин таъсирдихъ галаз чIугунвай шикилар.
ТIимил алимрин кIвале Блаватскаядин илимдин эсерар жеди. Дарвин Блаватскаядин вири улубрин сагьиб я. И алимдин таъсир адан эсеррани ава. Адан «На пути к вечности», «Раскодированное Человечество», «Пузырки», «По ту сторонный мир», «Пронстранст- венная композиция» эсерар и рекьин есерар я. Заз «Магмадин ЛупIлупIар»(«Пузырки Магмы») эсердал акъвазиз канзава. И эсерда кирамдиз килигзавайбурувай «вуна уьмуьр кьилиз акъудайдалай кьулухъ и дуьнеда вуч тазва?»- хьтин са жузуниз жаваб канзава. Гьич тахайтIа, са къван хьийтIани тазвани, тахьайтIа са лапухъдин буш ван яни амукьзавайди?!
*ТIебиатдиз талукь эсерар.
ТIебиатдин иервилиз ва битаввилиз туькIуьрнавай шикилрин арада «Времена года», «Элегия о железной дереве», «Лунный ночь», «Осенные кусты» пейзажар ва дуьнедин виридалай чIехи вир тир Каспидиз кхенвай чIехи (4х1,5м) «Берег Каспия» эсерар ава.
Дарвин вичин яшариз килиг тавуна, Франциядин чIехи импрссионист чIугвар Сезанан лугьунриз амалзавай тIимил художникрикай сад я. Сезана лугьузвай: «Шикил чIугаз тIебиатдин хурал акъат тийизвай чIугвар художник туш». РикIел хкин хьи, Дарвина гьеле 1989-йисуз Москвада хьайи ктабрин ярмаркада Азербайжандин «Яру ктаб»диз аватнавай 100 шикилдиз килигна сад лагьай чка кьунай. Дарвин къенин юкъузни тIебиат ва фаунадикай илгьам къачузвай художникрикай сад я. Ам, Астарадиз ракьун тар, Бузавнадиз Каспи гьуьл, Аваристандиз ва Грузиядиз дагъ, Дагъустандиз Чепер, КцIариз Шарсув чIугваз фейи, кIвачел кьезил художник я. Выставкада за са кардизни фикир гана, 44 шикилдин арада са инсандин образ авачир. На лугьуди, Дарвиназ инсанни тIебиат гекъигайла, сад лагьайди гьелени камил тахьанвайди къалуриз канзавай. Дарвина М. Твена зарафатдив лагьай, «инсан Гуцари эхиримжи юкъуз туькIуьрай виляй, бегьемди туш», фикир тастикьарзава. Дарвинан тIебиатдал ва адан тикрартежер иервилел ашукь тежен муьмкин кар туш. Заз акI жезва хьи, Дарвинан гьар са эсердин вилик сятралди къвазна рахаз жеда. Дарвин къе чун авай девирдин инсан туш, завай хьийтIа, ада къедамаз ХХII вишйисарин критерияйрив фагьумна туькIуьрзава.
Абир ЭЧIЕХВИ