Чакай чуьнуьхарнавай улуб
…Мамрачви Къазанфар Зулфикъарова лезги чIалалди сифте яз 1871-йисуз «Куьредин эвелимжи абжуз» («Кюринская азбука») тIвар алаз улуб акъудна. Ана 49 гьарфуникай ибарат алфавит ганва, абурукай 7 ачухбур я. Алфавитдай маса лишанрин куьмекдалди сад авунвай сесерин лишанар – гьарфар, цIийи сесерин(ч-чч,к-кI,к-кь,а-эя)знакар аквазва.Улубда гьакIни кIелун текстер, слогралди гафар, мусурманвилин шартIарикай насигьатдин ихтилатар, махар, илим-уьмуьр чирдай гьикаяяр, кхьинралди зарб авунин таблицаярни ганва.
Лезги чIалан илимдин, халкьдин вичин тарихда «Куьредин эвелимжи абжуз» еке къимет, чIехи мана авай сад лагьай документ я. Икьван йисара ам чакай чуьнуьхарун, къенин йикъалди я муаллимрин, я алимрин гъилера ам тахьун аламатдин кар я…
Эхирни и мукьвара а улубдин код, ам хуьзвай чка алим Низами Абдулгьамидова чирна (Библиотека ИИЯЛ им. Г.Цадасы. Даг. ФАН СССР,44(Даг),к.99,2-этаж, читалный зал, «Кюринский язык»). Гила амукьзавайди- ам дидед чIалал тарсар гузвай муаллимрив кьванни агакьарун я…
Лезги духтур-зурба духтур
…Ярагъви Гьажибуба Рустамоваз вичин хтул сагъардай, дуьз диагноз эцигдай хъсан духтур канзавай. Къвекъвез-къвекъвез ам Москвадиз акъатна. Ана академик Румянцева атай касдиз лугьузва: «Аялдин кIарабра авай мефт дегишарна канзава. Чавай Москвада гьелелиг и кIвалах ийиз алакьзавач. Дуьнеда ахьтин тек кьуд духтур ава-пуд абурукай италянвияр я, садни-лезги…»
Куьрелди, академикди Италияда кIвалахзавай лезги духтурдиз зенгна, ам Гьажибубадихъ галаз танишарна. Са гафуналди, бине Хачмаз райондин Ясаб убадай тир лезги Джавид Газиева (адан дахдин бине-Ахцегьай, дидени Миграгъай я) гьич са кепек пулни къачун тавуна аял сагъар хъувуна.
Алай чIавуз Гьажибубадин хтулди Москвада финансрин академияда кIелзава…
Мугъ чкIизва!!!
ТIвар-ван авай архитекторар тир англичанви Джорджадини бельгийви Дебернардиди Ахцегьин жемятдин куьмек-харжидалди 1914-1915-йисара кьве чарх алаз ина, Дагъустанда санани авачир хьтин муьгъ эцигнай. Адав къведайди къени жагъурун четин я.
Руьгь авай шейиниз, Ахцегьрин кьетIен лишандиз элкъвенвай и имаратди са чIехи хьтин ремонтни галачиз инсанриз виш йисуз къуллугъзава. Арабаярни фургъунар фикирдаваз эцигай и муькъвел гужар гзаф акьалтна: яргъал йисара адалай пар чIугвадай залан машинарни тракторар гьална, акваз-акваз йисаралди адан хандакIра яд туна… ЯтIани, вири азиятриз ттаб гуз, несилриз, ихтиярар гъиле авай ксариз регъвуь кьванни жедатIа акваз, эхзава ада. Амма регъвуь жедайбур жагъизвач…
…АлукIна-алукIна гадарнавай цIуру партал хьиз, адахъ гелкъвен хъийидай садни авач. Вични патавай игисна цIийи муьгъ эцигнавайла. Шак алач, цIийидини кан я. Гьа са чIавуз, халкьдин архитектурадин памятникдиз элкъвенвай цIуру муькъвуьвни чун, пенсиядиз экъечIнавай кьуьзуьдав хьиз, гьуьрметдивди эгечIна канда хьи…
«Эхир» эхирни Меликова эцигна
Дербентдин юбилейдин мярекатар кьулухъ ягъиз, тIач ийиз, адаз гьазурвилер акунин кIвалахдиз манийвилер гайи къуватар хьана. РФ-дин Президентдин тамам ихтиярар ганвай векил Сергей Меликова ихьтин гьерекатрал эхир эцигна. ГьакIни ада зурба сувариз гьазурвал акуниз чара авунвай, амма сакIани чкадал агакьар тийизвай пулар ахъайиз туна…
ЦIийи кIвализ цIуру рухвар?..
…ЦIийи кIвализ цIуру рухвар тухудай адет авайди туш. ЦIийи йисни гьакI я. ГьакI ятIани цIийи йисуз абур чеб-чпелай гьахьзава…
Месела, Самур вацIал гъвечIи ГЭС-ар «эцигиз» зур асир жезва. Гьелелиг гьа арадал хкай Ахцегьрин ГЭС-дини экв гузвач.
Докъузпара туризмдизни алпинизмдиз лап кутугай чка тирди яргъара авайбурузни кваз чизва. Амма чIехи проектар гвай, мумкинвилер авай «халуяр» инив мукьувай сакIани эгечIзавач.
Республикада санани авачир хьтин шартIар авай Магьарамдхуьруьн районда хаммал гьялдай я са кархана эцигзавач, я авайбур арадал хкизвач. Тамуз кIарасар тухудач лугьуда. И районда акI туш. Хуьрекдик кутадай кIишнишарни ччIекар, газарарни картуфар Магьарамдхуьруьз Дербентдай йалзава. Ина малар датIана къир цанвай шегьредал хуьзва. Ярагъ къазмайрал 70 йисуз са школа эцигиз хьанвач. Акьван зурба райондихъ са туькIвей больница авач — гьам эцигуникайни рахаз 50 йис я.
СтIал Сулейманан тIвар алай районда Кьасумхуьруьн, Герейханован хуьруьн консервиярдай заводрал, Кьулан СтIалрин гамарин фабрикдал чан хкидай рухваяр жагъизвач.
Хив райондин ЧIилихърин, Кьурагь райондин КьепIиррин гамар храдай карханаярни гьа и жергедай я.
Дербент районда Белиждин консервиярдай завод уьлкведа тIвар-ван авайди тир. Кеспи ийидайбур поселокда гилани ама, чилерни ама-завод вич амач…
Килиг садра, цIийи йисаз гьикьван цIуру хъуртар, суалар, дердияр, хиялар физватIа…
«Кердедин кIунт!»
1976-йисан июл. Усугъчайдин патав датIана ацахьзавай чкадикай рехъ гьяркьвуь авун патал рагар хъиткьинарзавай. Нубатдин гъилера раган пад цавуз акъудайла, рекьин къерехдив-кьвалак са чIехи кIунтI аламукьна. Инал кIвалахзавайбурукай сада, рикIивай яни тушни заз чидач, райдоротделдин чIехидаз: «Чан Мугьуьдин халу, тIарам акъвазнавай а кIунтI Кердедин памятник яз тур ман лагьана. Гьа чIавуз чахъ галаз кIвалахзавай усугъви Керде, бейниван хьтин, са кьадар яшар хьанвай, гьа рекьерихъ гелкъвезвай фяле тир. «Квез гьакI канзаватIа амукьуй, ацахь тавуртIа мумкин тир хата-баладикай хуьдай жугъун-лишан жеда»,-разивалнай чIехида.
Ингье, а чIавлай 38 йис алатнава, Кердени фадлай рагьметдиз фенва. КIунтIуникай рахайтIа, ам гьа чIавуз рехъ туькIуьрай ксар рикIел хкидай кьетIен ядигар яз, къени тIарамдаказ акъвазнава.
Эхиримжи вахтара
— …лезги манидин гьалар къвердавай агъуз аватзава. Гзафбуру инай-анай кIватIнавай пуд пипIен манияр, чебни узбекрин, эрменийрин, мугъулрин, туьркверин, тажикрин, индусрин гьаваяр, макьамар гилигиз хъиязава. Гьарф — гьарфунихъ гилигиз чир тахьанвайбурукай шаирар жезва.
— …Дагъустандин манидин кьетIенвал квахьнава. Чи эстрададин гъетери манидин чIалариз, гьавадиз артух фикир хгузмач. Метлеб авай чIалар тваз, са манани авачир гафариз манияр кхьизвай девирда халис шиират кьулухъ галамукьзава. Акьалтзавай несилар дидед чIалав къайгъударвилелди эгечIзавач, абуруз милли манийри, адетри лезет гузвач.
Чна валди дамахзава, Алим!
Грекринни римвийрин жуьреда юкьвар кьунай кьведра дуьнядин чемпион, 2011-йисан Белоруссиядин виридалайни хъсан спортсмен, бине Кьасумхуьрелай тир Алим Селимов Минскдин тIвар-ван авай «Динамо» футболдин клубдин генерал директорвиле эцигнава. Алатай йисуз «Динамоди» Белоруссиядин чемпионатда 2-чка кьуна.
Чаз, 24-январдиз 32 йис жезвай лезги хциз чандин сагъвал, кIвалахда чIехи агалкьунар хьана канзава.
Гьазурайди: Керимханрин Руслан