Йикъарикай са юкъуз зунни Ризван Махачкъаладиз фин меслят хьана. Зун КцIарай Худатиз хтана. Пакад юкъуз Ризван чIар кайиди хьиз атана акъатна. Гьал-агьвалдикай хабар кьурдалай гуьгъуьниз чи суьгьбет адет тирвал шииратдал фена. Ада завай цIийи шиирар кIелун тIалабна. За цIийиз кхьенвай шиирар кIелна. Ада вичин фикирар лагьайдалай кьулухъ, адет тирвал кесибдиз авай-авачирдав фу, тIуьна чун вокзалдихъ рекье гьатна.
Поезд Худатиз агакьайла йифен сятдин 12-аз амай. Билет авачир. Проводникдихъ галаз рахана рекье гьатиз-гьат тийиз чун вагондиз акьахна. Акъахунални пашман хьана. Ина вири полкаяр ацIанвай.
Туалетдин пис ял авай вагонда нефес къачуз жезвачир. Чун кьвед-пуд вагон инихъ-анихъ фена. Вири гьа и саягъда ацIанвай. КIаник галай полкайрал кьуд-кьуд ацукьнавай. «Яраб вири Азербайджан Урусатдиз куьч жезва жал»- фикирдай фена зи. Вацра кьведра-пудра физвай и рекье заз ихьтин басрух акурди тушир. Эхир кьуд сятдин рехъ тамбурда акъудай чун йифен сятдин 4-аз Махачкъалада вагондай эвичIна. Амма вокзалдални ацукьдай чка авачир. Ацукьнавайбурулай паради кIвачел аламай. «Комната отдых»диз акъатзавай гурарни кваз ацукьнавай инсанрив ацIанвай и гурарай виниз хкаж жедай мумкинвал авачир. Инихъайни чи умуд атIана. Гила чахъ амайди сабурдив эхун тир.
Вилер ахварик кузвай. Гьамиша зарафатзавай Ризванан гьални зи гьалдилай пис тир. Са герендилай гьуьлелай къарагъай къайи гару чи ахвар тахьанвай чанда фул туна. Къарагъна экъвена канзавай. Ацукьна акъвазайтIа скамейкадин кьулари зи як алачир яхун ютурра акIана чпин гел тадай. Са патахъайни гару зи иви дамарра чIагурнавай. «Экъвена, экъвена канда»- зи кьиле авайди са фикир тир. Зун аста-аста экъвез гатIумна. Чандиз са кIус чим акъатнавай хьи Ризвана лагьана:
-Гьуьлел атана, гьуьле гьахь тавуна хъфин а ви ламра ихтилат авай гьа, гуьнедай агъуз ада жув, гуьнедай виниз жува лам акъудай мисал я.-Им лагьана ам вичин яцIу спелрин кIаникай хъуьрена. За са гъвечIи хъверна куьтIни авунач, кьил кьунач. Заз адан къилих хъсан чизвай. Ада вич гьахъ тирди зун ирид цаварай фейитIани субутдай. Вучиз лагьайтIа а лам квай сагълугъ за халу Забитан 50-йисан юбилейдиз лагьанай. Лагьанай ваъ тамам лагьана куьтягьиз хьаначир. Вири руфунар кьуна хъуьренай. Гьар зун акурла халуди «са лам квай ихтилат ая кван»-лугьуз хъуьредай. За абурун гъиле козыр ганвай. Гилани за авур гъалатI, гунагь зи вилик хквезвай.
Югъ йифен пацарай хур гватна акъатайди хьиз ахъа хьана. Акьван фад я хьи, я чарадан рак гатаз жедай вахт туш, я чун фена канзавай редакциярин ракарар ахъа жедай.
-Я Ризван, -лагьана за-Акифа заз са шумудра хабар гъанва хьи, бес Медет Махачкъаладиз шумудра атайтIани зи патав татана хъфизва, лугьуз Расима бейкефвалзавалда, ша чун са гьадани акьан.
-Хтул, чун тефейтIа хъсан я. Адакай вичин бубадиз хийир акурди туштIа, чазни аквадач.
-Яда, чна адан хийирдикай вучзава. Ам дуьз лагьайтIа пара хъсан кхьираг я, чун инсандин патав ваъ, кхьирагдин патав фин. Адал кьил чIугван, ам шад авун чи буржи я.
-Ви хатур хунлай ирид вечрен ютур хун хъсан я.
-ТуьтIуьна тIакIурай, чене михьа!
Чун кьведни сад-садаз килигна хъуьрена. Чи хъуьруьни на лугьуди и багъдавай къушарал чан гъана. Абуру чпин «чIив-чIирив»рив чахъ галаз рахуник кьил ктуна. Гьелени багъда авайди са Ризван тир, са зун, садни тимталдал элкъвенвай Суьлейман буба тир, садни чаз чпин мани лугьузвай къушар.
Яваш-яваш рагъ гьуьлукьай хкатзава. Адан нурари ахвар тахьанвай вилериз пис таъсирзавай. Рагъ Ризванан япайни физвачир. Адал чIулав чешмегар алай.
Ракъини аста-аста чандиз чим акъудзавай. Чандиз чим акъатунивай чна сад-садакай хабар авачиз костюмрин дуьгмеяр ахъайиз эгечIна. Ризвана вегьей вил за акьуна лагьана:
-Я рагъ, вун са кIус фад акъата ман, зи хтул вахъ цIигел тир хьи!..
-Вунни пис туш, костюмдин хев чкадал хъфенва, яхаяр ахъа хьанва. Ша гила ви хура акъваза ман, гьикI акъваздатIа?!.-кIуфук мили хъвер кваз лагьана за. Чун кьведни хъуьрена.
Са герендилай чун аста-аста «Кхьирагрин союз» галай патахъ фена. Инал чаз Межид Гьажиева са нихъ галаз ятIани зарафатзавайди акуна. Ам а чIавуз акъатзавай «кхьирагрин союз»дин орган тир «Дуствал» алманахдин редактор тир. Адаз чун акуна чи патав атана:
-Куьн вуч хъсан атана, исятда за Байрамаз зенгда,- лагьана гаф сиве амаз ракарай къенез гьахьна гурарай виниз хкаж хьана. И арада чаз яргъай зарафатрал илигна къвезвай Асеф Мегьман ва Жамидин акуна. И кьве чIехи шаир ва композитордин сивел хъвер алай. Хваш-беш авурдалай кьулухъ закай зарафатрик кьил ктуна. Зун Махачкъаладиз атайла абурухъ на лугьуди лувар акатдай. Гьал-агьвал хабар къурдалай гуьгъуьниз кьел квай зарафатрал илигун адетдин кар тир. Зани абуруз канивал ийидай, абурун зарафатриз элкъвена са жавабни гудачир. И чIехи камалэгьлийри закай зарафат авун жуван бахтлувал яз кьабулдай. Гилани гьа икI хьана:
-Яда, «тIимил я тIимил» куь патан гьал-агьвал гьикI я? Гьаваяр гьикI физва? Забит гьикI я? –жузуна Жамидина.
-Гьа ина хьиз жаваб гана за. –Забит халуди квез рикIин сидкьидай чими саламар ракъузвай. Куьн фадлай КцIариз акъатнавай лугьуз са кIус бейкефвални ийизвай. Зур йис жезвалда Байрам халуни КцIариз хтун тавуна.
Зи гаф сиве амаз Байрам халу вичин такабур кьил тик кьуна яргъай къвез акуна чаз. Ада агакьиз-агакьиз сивихъ хъвер кваз лагаьна:
-Ви ламраз «чуш» лагьайди авани, я Асеф ви чин чIурудакьван вуч я? Я хтулар куьнни къведа кьван? Забит гьикI?- Ада са гъиле Ризванан муькуьда зи гъил кьунвай .
-«ТIимил я тIимил» кхьейдалай къулухъ вунни тIимил-тIимил акъатзава хьи, Махачкъаладикай хъелнаваз тахьуй.
-Махачкъаладикай ваъ, вакай хъелнава.-Заз вил яна хъуьрена Жамидин тха.
-Ада хъелуникай зарар авач, ви хъелуникай аллагьди хуьй.- Жаваб гана Байрам халуди кIуфал хъвер алаз.
Са легьзеда Жамидинан яцIу рцIамар сад муькуьда акьуна ахпа цавар паддай ван акъудна хъуьрена:
-Бес ваз вуч чидай, са вун яни хъелиз чидайди, хъел тежедай кас авайди туш-лагьана Жамидина.
Байрам халудиз са вуч ятIани лугьуз канзавай, гьа и чIавуз «Кхьирагрин» союзрин рак ахъа хьана Межидни Буба ракарай къецел акъатна:
-Яда Байрам, ваз гьикьван зенгда, кIвале кас авачни трубка кьадай?
-Ваъ, -лагьана Байрам халуди,-ваз гьакI хъсан я. Гьар хъваз кан хьайила заз зенгда, муькуь чIавуз Асефаз. Ви дувандихъни гала зун.
-За вучна, хзан къени хьайиди, ваз мугьманар атанва лугьуз зенгайди тир, зенгначиртIа вун бейкеф жедай. Зенгайлани зал ахмурар гьалчзава. Ви гъиляй зун вутI жеда, я Байрам?!.
Чун вири хъуьрена.
А чIавуз лезги “кхьирагрин пулун кисе” Байрам халу тир. Гьинай хьайитIани мугьманар атурай, Байрам халудиз эвердай. Адани а мугьманар лезги адетрив рекье твадай. Низ пул кан хьайитIа Байрам халудин патав звердай. Ада садни умуд квачиз тадачир. Чун и кардал мегьтел жедай. Вучиз лагьайтIа, ада вичив гумай эхиримжи манатни кан хьайидаз гудай. Ам гзаф чIехи рикIин иеси я. Адан ацукьун-къарагъун, рахун, рахадайла чина гьатзавай мимика зи чIехи стха Марлиназ ухшар тир. Ам авай чкада заз жуван кьулухъ дагъ хьтин арха галайди хьиз жедай. Заз лезги кхьирагрин арада Забит халудин ва Байрам халудин рикIин чIехивилив, инсанпересвилив агакьдай, абурув гекъигдай пуд лагьай кас чидач. И кьве чIехи инсан асул лезги иви квай, лезги намус квай ксар тир.
За зи уьмуьрда и кьве чIехи инсандихъ галаз ацукьун-къарагъун хьунал дамахзава…
-Яда Медет, куьн мус атанвайди я?-жузуна Байрам халуди зи хиялрин цIиргъ кьатIана.
-Къе сятдин кьудаз,-жаваб гана за.
-Фу тIуьнвани?
-Ваъ, гила неда, лагьана за.
-Ша ятIа фин!
Чун Сулейман бубадин багъдавай кафедиз фена. Адет тирвал мад пул Байрам халуди гана. Межидан кефияр къумбар тир.
Жамидина лагьана:
-Я Межид, вун обкомда авай совещанидиз гьикI къвезвайди я?.. Самар масданди хьайитIани муьхч жуванди я эхир. Эхиз жезвачтIа хъвадачман!
-Зун и гьалдиз гъайиди Байраман гафар я. Адан са гаф са пут виртедивни нез жедайди туш. Зун къведач, кIвализ хъфида.
Ам рекьелай са машинда акъахна хъфена.
Байрам халуди нянихъ чпин кIвализ хъша лагьана Жамидинахъ галаз совещанидиз фена.
Зунни Ризван лагьайтIа, гьа багъда авай чайханадиз фена. Чай хъвайидалай къулухъ за Ризваназ лагьана:
-Расимакай хабар кьадачни?
-Ша фин!-жаваб гана ада.
Чун а чIавуз лезгидал аялар патал акъатзавай «Кард» журналдин редакциядиз Расиман патав фена. Расима чун чина хъвер аваз кьабулна. И чIавуз кабинетда Арбен Къардашовни авай. Абур кьведни кабинетда авай стулрал ацукьнавай. Кабинетда авайди кьве стулни са стол тир. Редакция и дараматдиз цIийиз куьч хьанвай. Гьеле герек тадаракар вири хканвачир.
Зун гзаф юргъун тир, кIвачел къваздай аман зи чанда амачир. КIвачери зи чIалаз килигзамачир, пелез къайи гьекь акъатнавай. Акваз-акваз зи чинин рангар дегиш хьана, жуван таразвал хуьз тахьай зун цлахъ агалтна, мадни акъвазиз хьанач. Зи гьал Арбеназ хъсан аквазватIани, ам чкадлай юза хьанач.
Зун гъилевай папка чилел эцигна адал ацукьна. Гьа и чIавуз Расиман цавар паддай ван зи япара акьуна:
-Ваз им хьран кIвал туш!
За зарафатдал вегьена:
-Хьран кIвалени гъвечIи-чIехи авайди я.
Расим вичин къапарай акъатна:
-Квахь инай!..
Зун са куьтIни тавуна ракарай гьикI акъатнатIа заз чидач. Амма ракарин сварцей къене авайбурун рахунин ван къвезвай.
-Элкъуьр хъия!..
-Тик вегьирай!
-Зун ви патав гъайиди гьам я… элкъуьра Медет!
-Вичин чка чиррай!
-Вун чун патал кьейидай я. Чаз Расим тIвар алайди чизмач!…- лагьана Ризван къецел акъатна. Рак акI кIевна хьи, ам петилдай акъатиз тIимил амай.
-Яда за ваз лагьаначирни ам хибри тирди?- хъел кваз Ризвана заз ахмурна ва зи гьал акуна жузуна:
-Вахъ вуч хьана? Чинин рангар атIанва хьи?
-ЗатIни,- лагьана за. Жув авай гьалдикай, адаз лугьуз кан тейиз.
-Ша са герен гьутIа кетилдал ацукьин. –Ада и дараматдин гъенел алай скамейка къалурна. Чун са геренда адал ацукьна. Чай чкIул ягъанайтIа иви акъатдачир. Чун гзаф пашман хьанвай. Сад-садаз килигиз жезвачир. Чаз лугьудай гафар жагъизвачир, гафар кьитI хьанвай. Дегьне фуруз аватзавай инсанди вич гьикI гьисзаватIа чна чун гьакI гьисзавай. Бушлухра сирнавзавайди хьиз, кIвачерикай чил катнавайда хьиз. Ам гафаралди кхьиз жедай гьисс тучир. Ам кьилел атайда, а гьисс уьмуьрайда кьатIуда.
Эхирни чун и гъенелай обком галайнихъ фена. Обкомдин дараматдин патав гвай кIвалера Байрам халу жезвай. Зенгинин ванцел Байрам халудин папа ракарай кьил хкудна лагьана:
-Куьн Махачкъаладиз итимар рекьиз атанвани?..
-Вуч итимар, вуч рекьинар?.. –мягьтел хьана чун.
-Куьне рекьида лугьузвай Расим! –ванце кчIевал аваз лагьана Байрам халудин папа.
Чи ван атай Байрам халу ракарал атана чаз:
-КIвализ ша,- лагьана.
КIвализ гьахьайла ана Расим вичин аялни гваз акуна чун мягьтел хьана. Чун кьве виш метр къвер кьван Расим детсаддай аялни хчуна иниз атана чакай Байрам халудиз шел-хвал, шикаят авунвай. Гуя «вич чаз рекьиз канзава» лугьуз. Амма Байрам халу адан гафарин сакIани чIалахъ жезвачир.
Столдал недай, хъвадай вири алай, кьве рюмкада эрекьни авай. Байрам халуди вичин папаз гьарайна:
-Кьве рюмка гъваш!
Адан кайваниди кьве рюмка, кьве къаб, кьведни пац гъана. Байрам халуди рюмкайра эрекь цвана лагьана:
-Яхъ кван, хъван чна Расим къе ваъ, пака рекьидай сагълугъдай. Я зи кIвал, яни куь гъилер мурдар ивидай кьацIурмир.
Ризвана хьайи хьайивал Байрам халудиз ахъайна са гафни дегиш тавуна.
Байрам халуди кьил галтадна:
-Я Расим, Медет гьавиляй ви патав къезвайди тучир. Ам гъвечIи-чIехи чидай хуьряй акъатнава, заз чидач вун гьинай акъатнавайди ятIа,- лагьана гъилевай рюмка чи рюмкара акьурна.
Чна и кьатI кьуда хъвана, тух жедалди фу тIуьна. Амма ара атIуз Байрам халуди кьил галтадзавай. Расимавай куьтIни жезвачир. Ам вичин гъалатIдин гьавурда акьунвай. Рахазвайди Ризванни кIвалин кайвани тир.
Эхирни Расима кьил хкажна лагьана:
-Куьн къе йифиз зи мугьманар я.
-Чун ваз мугьман хьайиди вуч тир,-лагьана Ризвана. За адан кIвачел кIвач илисна:
-ЦIийи хъйимир!-лагьана Байрам халудиз килигна. Ада гьелени кьил галтадзамай.
-За квез кфил яда куь рикIелай вири алатдайвал.
-Медет, вуна за кфил ягъарла яб гайиди яни?:
-Ваъ! –лагьана за.
-Аку ятIа ша фин чи кIвализ. За аялни хутахин, куьнени «кьакьан дагълар»ихъ яб акала. За квез такур са кеф гуда. «Ваъ» лугьумир»,- минетна Расима.
-Яда, Ризван, ви хъел алатнавачни?- жузуна Байрам халуди.
Ризвана вичин яцIу спелрин кIуфариз звер гана лагьана:
-Аллагьди вичин гунагькар бендейрин гунагьрилай гъил къачузватIа зун вуж я кьван. Аллагьди адан гунагьрилай гъил къачурай.
Эхир хьи са патай Байрам халуди, са патай за Ризванан кендирагъ чуьнуьхна, ам Расиман кIвализ физ рази авуна. Чун аста-аста Синявина куьчедавай Расиман кIвал галай патахъ фена. И дараматда а чIавуз Дагъустандин кхьирагрин гзаф пай, лезгийрикай Межид Гьажиев, Абдул Ражабов, Ханбиче Хаметова ва Расим Гьажи чара-чара мертебайра жезвай.
Расима рак ахъайна, чун кIвализ гьахьна, тавдин кIвалевай столдихъ ацукьарна. Чаз хваш-беш авурдалай къулухъ лагьана:
-Куьне вуш хъвазва?..
-Са чай хьанайтIа пис жедачир, -лагьанай за.
-Чаяр хъфейла Худата хъухъ, инаг ваз чаяр хъваз чайхана яни?-хъуьрена Байрам халу.
-Ажеб лагьаначни, -лагьана Расима-зи рикIевай цаз акъудна. Пуд йис вилик зун Дербентдиз фейила гъайи коняк ава, вични вад гъетрен, исятда за гъида.
Ада кьуд рюмкани са кьутIу шоколад гъана столдал эцигна ва сервантдин бардай кьве шуьше коняк акъудна.
-Куь редакцияда вуч авайди тир, куьн кIвализ ша, Расима квез гьуьрметар авурай,-айгьамдив лагьана Байрам халуди.
-Ун ман, тахьайтIа гада-гудудин патав зун биябур ийиз. Гила атайла кIвализ ша. -айгьамдин гъавурда такьуна жаваб гана Расима. Сифте Ризван вичин звер ганвай яцIу спелрин кIаникай хъуьрена, ахпа зун. Байрам халуди кьил галтадзавай.
Расима шуьшейрикай садан кьил ахъайна рюмкайриз коняк цвана:
-Сифте «кьакьан дагълар»ихъ яб акала ахпа хъухъ,- лагьана Расима кфил гъиликтарна. Ада кифилдай са-кьве ажаиб сес акъудна. Амма гуьгъуьнай инсан гьейранардай жуьреда «Чан кьакьан дагълар» макьам яна. Чун пагь атIана амай.
Икьван гуьрчег кфил ягъазвайди чинай зегьер авахьзавай Расим тирни, тахьайтIа дуьнядин вири дердер-гъамар вичин рикIин дегьринра хуьзвай, чаз тийижир, сирквай махарай атанвай са кас тирни кьатIуз тежез мегьтел хьана амазмай чун. Ада ягъай кфилдин ванци зунни Ризван гьейранарнавай. Чаз чун са чара дуьнядиз атанвай хьиз жезвай. Чи винел акъудиз тижезвай гьиссери и макьамдин сирквай ванцин кIаник кьуьлзавай. Заз гьеле зи уьмуьрда икьван сирквай, инсандин руьгь чкадлай юзурдай мелодия ван хьайиди тушир. За вегьей вил Байрам халуда акьуна. Ам секиндиз шезвай. Вилерин накъварай адан чин михьиз кьеженвай. «Яраб адан рикIел СтIур атанватIа»- лугьуз фикирдик кваз Ризваназ килигна за. Ам тамам дегиш хьанвай.
Зур сят вилик чин атIугъай Ризван фейи падни амачир. Адан чина са миливал гьатнавай хьи, са кхьирагдивайни ам кхьиз жедачир. Ада гагь заз, гагьни Байрам халудиз килигзавай.
За жуван вилераллай нагъв михьна лагьана:
-Гьалал хьуй ваз!..
-Чаяр къайи хьана, сифте хъван, ахпа за квез «Магьи дилбер чан» яда, –ада вичин рюмка хкажна.
Хъел квахьай Ризвана вичин рюмка сифте Расиман, ахпа чи рюмкарихъ галукьарна. Байрам халу хъуьрена ва секин сесиналди Ризваназ лагьана:
-ГьикI я, хъел элекьнани?
-Икьван хъсан аваздин хура хъел амукьдани?.. — жаваб гана Ризвана.
Зун лагьайтIа гьелени а макьамдин суьгьуьрдик кумай. За жув кьакьан цавара сирнавзавай къуш хьиз гьисзавай. Расима ягъай «Кьакьан дагълар» макьамдин тасъирдихъ, кьакьан дагъларин винел цава сирнавзавай лекь хьиз. Зи рикI виче авай гъам-хифетрикай азад хьанвай. Япара авайди Расиман кфилдин ширин ван тир.
Чна рюмкара авай конякар хъвана гьарада са шоколад къачуна тIуьна. Расима рюмкаяр ацIуриз-ацIуриз лагьана:
-Концерт гьеле кьулухъ кума!
-Ибур ягъан, жуван кфил ахпа ягъ!-сивихъ хъвер кваз лагьана Байрам халуди. Ада рюмка кьуна сифте Расиман, ахпа чи рюмкайрихъ галукьарна:
-Яхъ тIун я жегьилар, гьайиф зун кьуьзуь жез.
-Вуна кьуьзуьвал хиве кьазвани?-жузуна Расима рюмка хкажна. Заз чара хьанач, рюмка хкажунуз мажбур хьана:
-Куьзуьвал гьинавайди я, вун чалайни жегьил я. Инсандиз яш гудайла чиниз килигна ваъ, рикIиз килигна гун герек я. –Сивел хъвер алаз лагьана за рюмка Байрам халудин рюмкадихъ галукьарна. Ахпа гъил Ризван галай патахъ яргъи авуна. Адан рюмка буш тир.
-За хулелай камда лугьуз акъвазунлай, хулелай камайтIа хъсан я –лагьана Расима гъилевай рюмка винизна ва ам са хупIна. Зунни къулухъ акъвазнач, я акъвазизни жедачир. Байрам халудин вилер зал алай. Расима чи рюмкаяр ацIур къавуна.
-Яда, конякдиз ваъ, кфилдиз худ це!-хъуьрена Байрам халу.
-Коняк галачир кфилдин лезет вуч я?-лагьана Расима.
-Вуна чаз коняк ваъ, макьамар гуда лагьайди тир, рикIелай ракъурмир.-хъуьрена Байрам халу.
И чIавуз чун алай кIвализ Расиман паб гьахьна:
-Аял ксанва, зун кIвалахал физва.
-Сят шумуд я къван?-жузуна Расима.
-ЦIусад, -жаваб гана папа.
-ЯтIа вач, вун геж жезвачни?…
-Геж жеч, -лагьана папа ва ам ракарай акъатна.
-Ви кфилдихъ яб акалин маса чIавуз хьуй, гила геж я, къуншияр инжиклу ийимир.- Ахпа Байрам халу чахъ элкъвена:
-Куьн хквезвачни?!.
-Ваъ, абур къе зи мугьманар я.
Байрам халу куьгъуьна Расимни аваз утагъдай акъатна. Ам рекъе хтуна Расим хтана. Рюмкаярни коняк авай шуьше балкондал акъудна:
-Ша балкондал ацукьин, къецел хъсан гьава ала,-лагьана.
Чун балкондал фена, Расима вичин кфилни шоколаддин кьутIу гъана инал алай гъвечIи столдал эцигна.
-Лагь кван КцIара вуч хабарар аватIа, – жузуна Ризванавай.
-Гъариб хабарар авач, – жаваб гана Ризвана.
-Бес Худата вуч хабарар ава? Магьамедкерим малим гьикI я. Шекер лугьудай зегьримар азарди тади гузвани?
-Ваъ, хъсан, – лагьана за – Ам накь чайханада авай. Кефияр хабар къурла “пис туш” лагьана.
-Ам пара хъсан кас я. Ада чи хуьре кIвалахна, зун адан шагуртI хьайиди я. Ада чаз ”Физика” тарсар гайитIани литературадал гзаф рикI алай кас я.
-МанкъуцI я ман, – лагьана за. (Манкъулуд хуьруьнвийриз патал хуьрери икI лугьуда). Кесиб Абдуллагьан, Насруллагьан, Забитан, ФизетIан хуьряй акъатнава эхир.
-Вун гьахъ я, – лагьана Расима – Манкьулид хуьр берекат авай, хатур – гьуьрмет авай, чIехи – гъвечIи чидай хуьр хьиз машгьур я.
Ада рюмкайра коняк цвана кфил гъиле кьуна. Ахпа кфилдилай са гъил аладарна лагьана: за квез гила «Магьи дилбер чан» ягъада, яб це и авазда авай гъамуниз, рикIин дегьнейрай къвезвай сузайриз, инсанрин рикI цIурарзавай.
Ада “Магьи дилбер чан” макьам акьван серес, акьван хъуьтуьл ягъана хьи, чи вилерикай даим кьилел живедин пармак алай Шагьдагъ, адан къацу чIур акъатай ценер, ана авай булахар, канидан вилик кьинерзавай свас хьтин назквай Шагьнабат, сусан пек чIарар хьиз и вацIуз авахьзавай Лацарин чарчар къарагъна. Мани галачиз ягъай и макьамди чи чилин гуьзелвиликай чIугунвай са кинофилмди хьиз чун вичел чIугна. Чи рикIера мергьяматдин гьисс туна чи такабур са кIусни артухарна. Гьа и гьиссера чна йиф чIичIна. Гила чи чандавай юргъунвал фейи падни амачир. Ам Расиман кфилдин ширин авазри чи чандай акъуднавай. Къенин йикъалди зи япара авай са кIус зарул, гъамквай аваз а чIавуз Расима ягъай кфилдин ван я жеди. Зун а авазри акьван гьейранарнавай хьи, зи мефтеда а макьамри чпиз лайих чка кьунва.
Чун Расимаз ”сагърай” – лагьана кIваляй акъатна. Гьеле фад тир, чарадан рак гатадай вахт тучир. Чна фена гьарада са бутербродни кофе къачуна тIуьна. Ахпа Байрам халуйрин кIвалин патав гвай паркуна ацукьна. Ризванан чина мили хъвер аваз лагьана.
-Расим чIехи кхьираг я, адан кфил ягъунни зурба тир амма, адакай бегьем итим са чIавузни жедач.
-Ша чна адан кхьирагвилиз кфил ягъуниз кьимет гун. Касвал вичиз амукьрай-давамна за.
Са арадилай Байрам халу спортдин костюм алаз гьуьл галай патахъай хквез акуна чаз.
-Расиман мугьманвал яргъал фейиди хьтинди я, куьн вуч геж хьана? Фу тIуьнвани,-жузуна ада.
-Гьарда са бутерброд тIуьнва-лагьана Ризвана.
-Жегьил итимриз са бутерброддикай вуч жезва? Гьата зи гуьгъуьна!-эмирна Байрам халуди.
Вижеваз фу тIуьна чун кIваляй акъатна, «кхьирагрин союз» галай патахъ фена. Инал Абдул Ражабова чувудрин шаир Хизгил Авушалимовахъ галаз ихтилатзавай. Абдул сивихъ хъвер кваз чи вилик атана:
-Яда Байрам, сенфиз квехъ вуч хьанвай, экуьналди куьне чи ахвар атIана хьи, амма Расиман кфилдикай жеч. Чидач кфил хъсанди ятIа, тахьайтIа ягъазвайди?-Абдул хъуьрена лугьун хъвуна:
-Ахвар ганачтIани гьалал хьуй вичиз. Заз фадлай икьван гъамквай макьам ван хьанвачир. Къуншийри вирида балкондал акъатна ада язвай макьамриз яб гузвай. Байрам, Асефаз лагьана Расимав радиодай кфил ягъаз тан.
-Хъсан меслят я. Вири рази жеда са Расим ваъ. Адан хесет заз хъсан чизва, ам рази жедайди туш.-жаваб гана Байрам халуди.
-Адахъ галаз зун рахада,-хиве кьуна Абдула.
-Вун ваъ, адахъ галаз аллагь вич рахайтIани разивал тагудайди заз и рагъ алай югъ хьиз чизва. Жуван сивиз нагьахъ гар гумир,-лугьун хъувуна Байрам халуди.
Гьа икIни хьана. Вири са пад, Расим са пад, ада мад кфил ягъун хъувуначир. Белки ягъанай жеди, чаз чидач. Амма гьар Махачкъаладиз атайла за гзаф ксаривай хабар кьадай: «Расима кфил ягъанатIа?» жаваб сад жедай: «Ваъ!». Ризвана лагьана хьи, я кфил чIур хьанва, я Расим вич. Аквар гьаларай Расим вич чIур хьанвай. Ада виридакай хъелнавай. Садавни агатзамачир. Амма Ризван гьа Ризван тир. Адан къилихра кIусни дегишвал авачир. Дегиш хьанвайди са пармак тир. Дагъустанвийри алукIзавай кьакьан хъцикьдин пармак. Ада телевидениеда кIвалахзавай. КIвале аялри сятдин кIуьд хьунни канал Дагъустандихъ элкъуьрдай Ризван акун патал. Акун кумаз вири къуншийриз хабар гудай:- «Ризван халу къалурзава…»
Амма зи япара авайди Расиман кфилдин ван тир. Садни зи гуьгъуьна лагьай кьве гаф: -«Тик вегьирай!»
Медет Арзуманов,
шаир.
Худат 2014